ضرورت تحول تدریجی در علم اصول

به گزارش راهبرد معاصر؛ آیت الله جعفر سبحانی چهارشنبه شب در همایش نقش علم اصول در تفسیر قرآن دردارالقرآن علامه طباطبایی (ره) قم اظهار داشت: قرآن کلمه میزان را در آیات ابتدایی سوره الرحمان سه بار تکرار کرده که حاکی از اهمیت آن است؛ میزان به معنای ترازو است ولی مراد، ترازوی رسمی نیست و قرینه آن رفیع قراردادن آسمان است که در آیه «والسماء رفعها و وضع المیزان» بیان فرمود.

وی افزود: از میزان، معنای اعمی اراده شده زیرا اگر محاسبه دقیقی صورت نگرفته بود و این نظم نبود وجود آسمان رفیع با این همه ستاره ممکن نبود و آفرینش بر میزان دقیقی استوار شده است.

سبحانی با بیان اینکه علم اصول نقش تصدیق قضایای فقهی را بر عهده دارد افزود: هر علمی برای خود مبادی تصدیقیه دارد که سبب یقین انسان می‌شود و علم اصول این کاربرد را دارد.

این مرجع تقلید با بیان اینکه تذکره شیخ مفید از مهمترین کتاب اصولی در متقدمین است افزود: ذریعه هم از سیدمرتضی اصول فقه جامعی است که توسط این شاگرد مفید نوشته شده است همچنین شاگرد وی شیخ طوسی اصول نوشته و به تدریج علم اصول رشد کرد تا اینکه در قرن دهم اخباریون بر اصولیون غلبه کردند و این علم حالت یقف پیدا کرد.

وی افزود: وقتی مرحوم بهبهانی آمد، تکامل مجدد این علم شروع شد و تا امروز به جای بالایی رسیده‌ایم و اخباری حق ندارد آن را بدعت بنامد.

این مرجع تقلید با بیان اینکه اهل سنت اصول شافعی و حنفی دارند تصریح کرد: آن‌ها قواعد اصولی را از فقه می‌گیرند که روش حنفی‌ها است ولی شافعی‌ها برای اصول، استقلال قائل هستند اما در شیعه هم ملاحظه اجماعات را دارد و هم قواعد اصولی اصالت دارند.

استاد حوزه علمیه با اشاره به نظریه «نهج الحدیث فی اصول الفقه» که از دوره مرحوم اصفهانی شروع شده، اظهار کرد: آیت‌الله خویی هم نظر داشت که نهج الحدیث را ادامه دهد و البته شهید صدر تحولی ایجاد کرد ولی معتقدم تحول اگر ریشه‌ای باشد و ما را از کتب قدما بیگانه کند مصلحت نیست.

سبحانی بیان کرد: باید به صورت تدریجی در این علم دستکاری شود زیرا علمی که در آن دستکاری نشود می‌میرد ولی کاملا هم از ریشه قطع نکنیم.

وی در پیشنهاداتی به استادان علم اصول تصریح کرد: در درجه اول ادله را چهارگانه می‌دانیم ولی ابوابی در این زمینه نداریم مثلا در باب حجیت ظواهر قرآن بحثی نکرده‌ایم؛ آقایان می‌گویند یکی از ادله سنت است ولی آن را در حجیت خبر واحد خلاصه کرده‌ایم؛ همچنین بابی باید برای حجیت اجماع داشته باشیم و دیگر اینکه بابی در حجیت عقل هم نداریم در حالی که باید مستقلا بحث شود لذا من بعد اگر قرار است کتابی بنویسیم باید بابی برای ادله اربعه باز کنیم.

این مرجع تقلید با اشاره به تحول لازم در اصول گفت: بحث مستقل در حسن و قبح باید صورت بگیرد؛ شیخ انصاری اجمالا در تقریرات دارد ولی در کتب   دیگر نیست؛ الان هم حسن و قبح را به معنای مفاسد می‌دانند در حالی که شناسایی افعال خداست که در گرو خیر و شر نیست.

وی افزود: تحول دیگر شناسایی ظنون معتبر در نزد ما و در مقایسه با اهل سنت است  و باید موضع آنان در مورد قواعد سبعه که در نزد ما معتبر نیست بدانیم  اگر می‌خواهیم اصول فقه را به مقام عالی خود برسانیم و قدرت اصول و فقه خود را به دنیا ثابت کنیم.

سبحانی افزود: حجیت قول صحابی از دیگر مباحث است زیرا قول صحابی را حجیت می‌دهند ولی اهل بیت(ع) را بحث نمی‌کنند.

وی اظهار کرد: امروز در کشورهای مختلف اسلامی تحولی در افکار مردم رخ داده و می‌خواهند فقهی براساس مصالح و مفاسد باز کنند و ما هم باید ببینیم مقصود آنان از این مسئله چیست؟ یعنی جدا از تحولات علمی دنیا نباشیم و بدانیم چه خبر است.

سبحانی بیان کرد: آیت‌ الله طباطبایی حاشیه بر کفایه نوشته که مختصر است؛ وی معتقد بود که هر علمی را باید از مبادی خود آن علم پیش ببریم نه اینکه علمی را از مبادی علم دیگر پیش ببریم.

وی افزود: نظر ایشان به ظواهر قرآن، قطعی بود و نه ظنی برخلاف اینکه در حوزه، ظواهر را ظنی می‌دانیم که پائین آوردن مقام قرآن است. ایشان «واو» و «فا» را در قرآن اهمیت می‌داد و بسیار در این زمینه دقیق بود.

وی همچنین بر نامگذاری روزی به نام علم اصول تاکید کرد و گفت: باید نامه‌ای به شورای عالی انقلاب فرهنگی نوشته شود و با مساعدت آنان این کار صورت بگیرد.

وی همچنین پیشنهاد داد: روز وفات آخوند خراسانی یا شیخ انصاری روز اصول فقه باشد.

رئیس انجمن اصول فقه حوزه علمیه نیز دراین همایش اصول فقه را روشی برای استنباط فقه سنتی دانست و گفت: فلسفه تدوین فقه اصول برای تبیین فقه سنتی بوده ولی ظرفیت فقه اصول بیشتراست و فراتر از فقه اصطلاحی و سنتی می‌تواند تاثیرگذار باشد.

حجت الاسلام و المسلمین صادق محمدی خاطرنشان کرد: فقه اصول‌ قابلیت آن را دارد که زمینه تعامل علمی جهان تشیع را با مجامع و عرصه‌های مختلف آکادمیک دنیا فراهم کند.

وی گفت: اصول فقه به دور از هرگونه تعصب و اختلافی قدرت علمی تشیع را برجهان اهل سنت و فراتر از آن نشان می‌دهد.

وی یادآور شد: فقه اصول این امکان را دارد که برای حوزه‌های علمیه عرصه‌های خوبی را ایجاد کند و این همایش نیز یکی از مصداق‌ها و کاربردهای فقه اصول است که تفسیر می‌باشد.

محمدی با اشاره به‌آغاز فعالیت‌های انجمن مذکور در زمینه تفسیر گفت: سرفصل‌های اصول فقه درتفسیر قرآن را نوشته و آن را جایگزین فقه سنتی می‌کنیم.

وی با بیان اینکه نامگذاری یک روز به نام علوم و فنون مختلف از کارهای مرسوم در دنیا به شمار می‌آید، گفت: علم اصول به عنوان مهمترین علم پایه‌ای حوزه می‌تواند یک روز را به خود اختصاص دهد، که ۶ تن از مراجع تقلید نیز از این اقدام حمایت کردند.

رئیس انجمن اصول فقه حوزه با اشاره به اینکه این انجمن در سال ۱۳۹۰ با سخنرانی آیت الله سبحانی کار خود را شروع کرد با ارائه گزارشی از فعالیت‌های هشت ساله آن بیان کرد: دراین مدت ۱۸۰ میزگرد و نشست علمی و ۳۰ کارگاه علمی کاربردی و کلاس آموزشی برگزار شده‌است.

همایش نقش علم اصول در تفسیر قرآن کریم از مجموعه برنامه های ۱۷گانه پنجمین بزرگداشت ارتحال علامه طباطبایی (ره)، به همت انجمن اصول فقه حوزه و مجمع عالی حکمت اسلامی ترتیب یافته بود.